Мал театарски дневник

“Двајца во Еден” во Америка

Веќе некаде изјавив дека “Двајца во Еден” е мала пиеса што ми донесе големи авторски сатисфакции. По нејзиното прво и ми се чини единствено “поставување” во стрип, по неговата праизведба во длабоката, рефлексивна режија на Виолета Џолева  на сцената на НТ во Куманово, и по првото македонско драмско појавување, токму со “Двајца во Еден”, на светската информатичка мрежа Интернет – една од тие сатисфакции е врзана за нејзиното поставување во театарот “Јохн Њ.Гаинсе” во градот Нјупорт Нјуз во државата Вирџинија, што функционира во рамките на тамошниот универзитет Цристопхер Нењпорт. Втората, и можеби позначајна, е врзана за нејзината презентација на фестивалот Блуе Ридге во Ричмонд, главниот град на истата американска држава. Иако не така често, македонски драмски текстови и до сега биле поставувани на американските сцени. Битната особеност на ова меѓу другите наши драмски претставувања  во САД, е веројатно неговото  учество и презентација на еден американски театарски фестивал. 
Поставувањето на овој текст се врзува со театарската активност на нашиот режисер Наум Пановски кој како професор по драма и историја на театарот, по Далас во државата Тексас, сега предава на спомнатиот универзитет во Нјупорт Нјуз во Вирџинија, кадешто е именуван и за режисер на универзитетскиот театар. Не требаше да чекам долго на одлуката на   театарскиот совет на театарот “Јохн Њ.Гаинсе” потпишана од д-р Рита Ц.Хабард, шефот на одделот за уметности и комуникации, за прифаќање на мојата пиеса “Двајца во Еден” и на добивањето на отпечатениот годинашен репертоар на овој театар, насловен “Сезона на смеа и солзи”. Со тоа што “Двајца во Еден” според видувањето на режисерот  Наум Пановски  требаше да се појави како претстава сместена некаде помеѓу едното и другото одредување, горчлива и тажна едновремено, па сепак како лирска комедија за двајца осаменици што се среќаваат наместо во еден неодреден, пуст парк – во познатиот Централ парк, огромната “градска бавча” на Њујорк. 
Идејата не само што самиот ја почувствував, туку и на самата театарска сцена се покажа исклучително продуктивна, зашто ги засилуваше не само текстовните значења врзани за оттуѓеноста и осаменоста, туку и  драмските контрасти меѓу реалноста и фукцијата на кои почива текстот на “Двајца во Еден” во кој сцени од “тековниот” живот, но и од некој претходен и чудесно возможен,  играат двајца живи актери и – кукли.  Така, во видувањето на искучителната сценографка од Романија Смаранда Бранеску, градот се назира низ неговите сиви, матни контури, претставен како театар на сенки, некаде во далечината. Тука под сијалицата и клупата, пред грмушката од трски на чии врвови, од време на време, како чудни светулки во ноќта,  засветлуваат роеви сијалици, се случува горчливо-смешната приказна за двајца осаменици што како современ Адам и Ева, го бараат изгубениот рај заталкани длабоко во еден современ несреден парк. Таа дојдена да се самоубие, тој да побара пријател. Двајцата болни од осаменост. Наоѓајќи ја смислата на постоењето во измислувањето на своите сопствени “поинакви” светови…

Нјупорт Нјуз

Премиерните изведби на претставата закажана, веќе според строгите американски стандарди за поставување театарски “продукции”, повеќе од половина година порано, за 4, 5 и 6 април годинава, се одржаа  токму тие денови. Самата премиера се случи на 5 април на матичната сцена во извонредниот театар “Јохн Њ.Гаинсе” со 460 места, голема сцена и одлични технички можности и протече во  извонредната игра на протагонистите, младиот и шармантен Метју Кокс во ролјата на чудакот Тото и зрелата игра на извонредната Кети Роудс како кукларката Нела. 
Полна со лирски тонови и визуелни боења, претставата на Наум ми се стори како акварел на две тажни човечки појави (што меѓусебно бараат утеха) вод ѕвездите. Нежна, јасна, горчливо духовита и комуникативна, претставата ја плени публиката. Како што потем се покажа и на разговорот со публииката кој го водеше  шекспирологот д-р Даглас Гордон, самиот драматург на претставата, една исклучителна личност, човек со многу дух и длабоки резони, осврнувајќи се со одбрани зборови на значењата на текстот. Д-р Гордон ме претстави пред публиката како гостион од Македонија, кажувајќи ја при тоа и мојата авторска биографија. Пристапувајќи потем и на претставувањето на уште еден гостин од стариот континент, “од Далмација” како што нагласи, духовито “потсетувајќи” ја публиката дека тоа е оној простор на Јадранското море, кое им е ним познато по филмот “101 далматинец”, еден од хитовите на оваа филмска сезона во Америка. 
Така беше претставен уште еден учесник во оваа трибина, човекот што на оваа средба го донесе “европскиот поглед на нештата”, истакнатиот театарски критичар и теоретичар Далибор Форетиќ, од Хрватска. На разговорот, по признанието дека токму оваа претстава го тера да каже дека најмногу го сака театарот со кукли, Форетиќ ги истакна оскарвајлдовските димензии на “Двајца во Еден” споредувајќи го преку мотивот на саможртвата (во бајковниот дел, кога Шутот се обесува за бујно да процвета запустената градина), со расказот “Славејот и розата” од Вајлд. Поттикнат од едно прашање за блискоста на ликот на Тото со јунакот на Хајнрих Бел од  неговата позната проза “Погледот на еден кловн”. Форетиќ потоа многу инспирирано зборуваше за идејата на кловнот во европските искуства, враќајки се на интерпретациите на Тото. Одговарајќи на друго прашање самиот зборував за идејата на осменоста како драматска состојба во современата цивилизација. Наум Пановски, со многу шарм и непосредност говореше за неговиот пристап кон тие знаачења во “Двајца во Еден”. Беше тоа една  комплетна и незаборавна средба.

Фестивалски настап

Вториот, можеби уште позначаен настан беше прикажувањето на нашата американска претстава на Блу риџ театарскиот фестивал во Ричмонд, центарот на американскиот југот, милионски глад кој пленува со свечениот дух и со својата китнеста убавина. Пред театарската зграда на театарот “Шејфер стрит плејхаус” (Схафер Стреет Плаѕхоусе) во кој се одржуваше нашата  – како што тука беше најавена – фестивалска светска премиера, мене и нашата амбасадорка во Вашингтон Љубица Ачевска која љубезно ме придружуваше на оваа американско-македонска културна презентација, не поречекаа двете најзначајни личности на Блу Риџ фестивалот: производниот уметнички директор  г. Бев Еплтон   и неговиот помошник д-р Кенет Кемпбел, инаку професор на Вирџинија комонвелт универзиотетот, популарниот Би-Си-Ју, кој со неговиот Факултет за прикажувачки уметности всушност е и академското срце на Блуе Ридге Тхеатре Фестивал. Ова беше посебна почест веќе со оглед на тоа дека едновремено, се одржуваа уште шест други претстави. Меѓу сите тие театараски презентации, директорите на Блу Риџ одбраа со присуствои да ја почестат нашата. Внатре не пречека една здржана фестивалска публика. Пред неа говореше г.Еплтон, претставувајќи не Наум и мене. Публиката составена од режисери, професори, драмски автори, актери, со еден збор главно театарски луѓе со маркантна репутација,  претставата ја следеше со големо внимание. Реагирајќи на почетокот поздржано, а потоа, како претставата се отвораше со се поголемо прифаќање, се до самиот нејзин крај. Особено напрегнато, во последната сцена кога тече финалниот дијалог на куклите, двојници на Тото и Нела, во една прекрасна инсценација во која на сцената се појавува густа завеса од магла од кој прво се појавуваат куклите, како далечни јунаци во една нестварна слика што играат под еден сноп светлина што доаѓа одозгора и чудесно се прекршува преку чадот кој речиси застоен споро се расчистува, потоа откривајќи ги и вистинските актери што ги манипулираат куклите. Тивката, драмска музиката на Кокан Димушевски прекрасно ја надополнува атмосферата. Претставата завршува. Пауза. Потоа силен аплауз. Јас здивнувам. Наум ми намигнува. Се е во најдобар ред, како што ќе се покаже и н а разговорот со публиката.  Потем и на приемот кадешто ги добивавме честитките и бројните познанства со театарскиот свет на Ричмонд.  По завршувањето на разговорот со публиката ги изненадувам пријатно присустните, особено уметничките директори на фестивалот, барајќи збор,  искажувајќи им искрена благодарност за уеството на нивниот Фестивал и предавајќи им симболичен подарок на двојазичното, македонско и англиско издание на “Двајца во Еден, во кое е вклопен и стрипот на Александра Сотировски. Еплтон и Кемпбел пристапуваат и ги преземаат книгите со топли  аборови на посвета. Искрено се искрено се трогнати. 
Претставата на овој фестивал, со уште повеќе публика, играше и наредните два дена. Таа е дел од програмата “Актив 5” во чии рамки се вкрстуваат театарските проекти на пет театри и исто толку земји, покрај Вирџинија од САД и театри и фестивали од Македонија, Унгарија,  Моладавија и Романија. Македонското присуство го означи нашиот проект “Двајца во Еден”. Американската размена присутвото на текстовите на четири драмски автори  од Вирџинија на Интернационалниот фестивал во Сибиу, Романија. А потоа вкрстувањето на проектите по пат на гостувања на европско тло. Се надевам, и во Македонија на Охридското и Скопско лето. 
Еден процес што лично многу ме радува. Зашто ветува дека моите “Двајца во Еден” во режисерското видување на Наум Пановски и неговата прекрасна екипа од Нјупорт Нјуз, ќе продолжи да живее. Низ сцените на европските фестивали ова лето…Има ли поголема сатисфакција за еден драмски автор од тоа неговото дело да продолжи да живее?  Како “Двајца во Еден” малата, лирска камерна претстава, што ете донесе толку многу пријатни мигови и сатисфакции не само за мене, туку и за оние што во неа учествуваа. И што оваа пиеса со тек на време, ги опфати и веќе ги  претставува: сите оние автори, актери, соработници, цртачи, музички творци, дизајнери што своите богати творечки визии и убаву очекувања ги врза за оваа пиеса. Малечка, и мислам изобилна со своите творечки дарови.

T w o I n E d e n , C r i t i c s’ E c h o e s . . .

Solitude, the cursed sign  

The Skopje premiere of the play “Two in Eden”, written by Tomislav Osmanli and directed by Dimitrie Osmanli, had been set in Kumanovo, Macedonia, and  Newport News and Richmond in Virginia, the United States. Although it has been set up in two different hemispheres, this play confirmed once again that all cultural frontiers can be crossed over through the emotional echoes of the universal human themes shown  through the simplicity of the theater magic.

The city park, an urban metaphor symbolizing the garden of Eden, the biblical paradise lost because of Adam and Eve’s primal concept of sin, is the ambient of the dramatic tension through which Toto and Nela exchange the cursed morsel from the apple of  Comprehension. The two characters enunciate Solitude, an epochal feeling, as the author Tomislav Osmanli  asserts. The Dream, or the “second dimension” of their shallow existence is the reflection of the emotional values the two characters are incapable of sharing. The brutal awaking, the reality, is the only thing that separates them from Eden, their mutual Dream. 
The solitude, or the unknown, has been very subtly and dramatically revealed to us through the subtle directing of  Dimitrie Osmanli. The acting expands the horizons of the minimalist  mis-en-scene projecting the emotional variations of the story on the audience…

Victor Shikov                       (“Vecher”, May 29, 1998)

A Tale of Loneliness

Everything has an end…just like the fairy tales, but not the ones with a happy one. The theatrical fairy tale “Two in Eden” set on the scene of the Theater for Children and Youth has a bitter end. The play clasps us fiercely into the bitter feeling of loneliness and leaves everyone feeling alone – especially the puppeteer Nela and her friend Toto, in the text written by Tomislav Osmanli which is set through a precise theater metaphor, beautifully expressed in the text, and the excellent visualization done by director Dimitrie Osmanli.

The play  functions on a level of completeness: the lyrical text about the human solitude brought to a tragi-comic absurd; the thoughtful directing which makes us turn towards ourselves with a hope for today (and maybe tomorrow), the magical scenery of Ljubomir Chadikovski which is intact with the directing and music, incorporating everything so perfectly together with the costumes designed by Alexander Noshpal and the choreography written by Krenare Nevzati-Keri. 
In this extremely visual theatrical atmosphere – a tale of loneliness is narrated. 
“Two in Eden” is a play which extorts your feelings (both joyful and sorrowful) that have to be lived up on the spot: at the Theater for Children and Youth stage.

Liljana Mazeva               (“Nova Makedonija”, June 7, 1998)

Eden (One) for Two  

Tomislav Osmanli is granting us another bright, small piece: Two In Eden with it’s under-title A Piece For Two, a Moon and Puppets. It is not unintentionally that the idea of Brightness is here linked to the one of the Small. Up to now the dramatic and prose experiences of Tomislav Osmanli instructs us to search the bright things in the small ones. And again, it is not unintentionally that all the dramatic texts of Osmanli , no matter if they are TV, movie or theater scripts, or even short stories as the ones in his book “The Butterfly of Childhood”, have the little man as their main object.

Osmanli’s big little man is actually his fixed idea, something that occupies his discourse from the beginning till the end, and that conducts, moderates and structures it. It is again the same this time, on the example of this very play. In five acts, from which the four belong to his characters Nela and Toto, and the last to his (and the character’s) puppets, the Princess and the Jester – in a miniature and minimal text space, with minimum of existents of the story (characters and decoration), Osmanli gives a severe lesson to the humanity: he warns that we can not further on pretend that that we are happy, because we are lonely. The action takes place in a simple park, that is being transformed into a metaphor of the Garden of Eden, in which since the Genesis, the expulsion of Adam and Eve took place….

Venko Andonovski, Ph.D. ,

Literary theoretic, playwright

Inspiring play

…Two in Eden is an inspiring play, with a skillfully led dialogue, magnificent poetic excerpts full of deep thoughts. Tomislav Osmanli extremely rationalizes the expression, always having in mind it’s juices and the dramatic necessities. That is why this text gets high literary values.

Gligor Stoykovski, poet

Within Life’s Depths  

“…Many details make the duo drama Two in Eden an interesting and entertaining experience to the viewer. First, this drama is written in a skillful manner and has an excellent word expression.

Second, the characters of the drama are very well described and well presented. Third, the author suggests a colorful structure of dialogues. Fourth, Tomislav Osmanli manages to get rid of the typical scheme and the triviality of the ‘happy-ending story’ in the process of creation of his characters and the establishment of the relationship between them.

All of the above confirm his knowledge of the fine drama techniques. Of course, one of the best qualities of this text is the author’s capability of operating through discrete poetic metaphors, associations and lyrical confessions. This is the reason for the beautiful poetic atmosphere and background created in this text… Shortly, this is a well composed and well written text, created with an excellent touch for theatrical actions…”

Ivan Ivanovski, theater critic

A Universal Look 

“…The real world and the world of the Puppets coexist together like two dimensions of the same life. Hence the metaphorical heading of the text is given – Two in Eden meaning also Two in One in Macedonian language, symbolizing two worlds in one. Everything is settled somewhere in between the heat of everyday life and unreality. Everything has its own rhythm, an internal dynamics which simply entertains the viewer and keeps him interested.

The viewer’s attention is first captured through the comical dialogues of the Two and then trapped in the spider’s web through the tragic spiritual conditions of the characters. From a bench in a park the author paints the disturbing ambient of today’s age of conflicts and wars which frustrate mankind in a physical, spiritual and intellectual way…All this is shaped through an exceptional theatrical text and a directing free of political theatralizations…”

Mirche Tomovski, journalist and publicist  A lyrical and sentimental story “…The innovative dramaturgical proceeding in this text of Osmanli is that he is actually doubling the characters of Toto and Nela, through the puppets of the Princess and the Jester. A peculiar and unbelievable conjunction. All of that introduced elements of a fairytale, besides, of course, its basic values as for example its lyricism, melodiousness and the similar to that…” Todor Kuzmanov, theater critic

Indication for the End of the Century 

…Same as Olbi in the Zoo Story, the master-piece of the Absurd theater, Two in Eden are located in the city park, a place that regarding the Garden of Eden seem so be “fallen” such as the contemporary man regarding Adam before his expulsion from paradise, or regarding the cheep woman in comparison with the wife/the fiancee. The city park is, certainly, a strange place – and tragicomic human try to simulate the divine act of creating and controlling the Nature, an ironical asylum for all that do not know weather to escape from loneliness, or toward it. It is a sarcastic, melodramatic answer to the Garden of Eden and the Noah’s Ark, and finally, of the graveyard itself where, according to the final words of the play “everything once ends”. (…)

The Biblical and astrologic, fatalistic connotations of the Two in Paradise make the book contemporary as well ultra(post)modern.

Vladimir V.Golubovich, media theoretic

Two in Eden: One Act of Love

Getting into the spheres from the other side of the simple everyday discussion of two unknown, the play tries to express the whole pathos and tragic of human loneliness and alienation. It is a performance done upon a text with a deep thinking power that is all and again pushing us to actively return to it…

As the title itself suggests , the play is focused on the destiny of two young people, unknown to each other and set up in a common area. They are characters with different philosophical beliefs and approaches to what we name happiness, and further more with different viewing of the way how to rich it. Nela and Toto deliberately resemble contemporary Eve and Adam, much more of those created in Milton’s Lost Paradise than of the ones we reveal in the original story from the Old Testament…

Judy Mercier, critic

The Unknown Archipelago  

The text is universal in any concern and we can easily recognize it’s meaning in each milieu, especially in the American. It’s original title is a untranslatable play with words. It might designate “Two in Eden” and in the same time “Two in One”, which is a very amazing paraphrase of Adam and Eve myth.

The second rare characteristic of the play is that it is written “for two actor and two dolls”. The puppets’ animation is related to the live actors’ play. In what way?…

Instead of the Apple-tree of comprehension, Nela as a puppeteer gives Toto in first place his, and later her own puppet. The two living puppets decide, by giving live to the un-living ones, to run away into that prehistoric image of life, from the terrible silence and solitude, into the reality of the story, into the tale very similar to Oscar Wilde’s The Nightingale and the Rose… What the puppet-people are not in a position to carry through, the puppets themselves are able to achieve. They can release the tragic catharsis: only the love expressed by the ancient self-victimization, can return the life to this world in all it’s effloresce.

Dalibor Foretich, theatrologist